همه چیز در مورد طرحواره نقص و شرم

یکی از مفاهیم پیچیده و جالب در دنیای روانشناسی، طرحواره نقص و شرم می باشد. مطالعات مورد گسترده ای در خصوص این طرحواره انجام گرفته است. طرحواره شرم و نقص می تواند باعث ایجاد احساسات متناقضی در فرد شود. به نوعی فرد بیمار احساس ناکافی بودن و نقص دارد. به طوری که احساس می کند، در اثر اطلاع دیگران از این مشکل وی ترد خواهد شد. بیماران مبتلاء به این مشکل از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند.

همچنین این افراد در تمامی ابعاد احساس ناکافی بودن می کنند. در نوجوانان این مشکل بیشتر شایع می باشد. این حس ناکافی بودن در اثر عدم اعتماد به نفس و تفکر غلط فرد بیمار شکل می گیرد. در این طرحواره احساس نقص و شرم را بیمار احساس خواهد کرد. به طور کلی درمان طرحواره نقص و شرم می تواند به بهبود زندگی اجتماعی فرد کمک بسیار زیادی کند. این مشکل تاثیراتی بسیار عمیقی در عواطف و احساسات فرد خواهد داشت. به طوری که فرد مبتلاء به این بیماری در برقراری یک ارتباط اجتماعی سالم دچار مشکل می شود. 

طرحواره نقص و شرم چیست؟

آیا احساس نگرانی و شرم ناشی از ناکافی بودن دارید؟ طرحواره نقص و شرم اشاره مستقیم به این مسئله می کند. در واقع باور ذهنی افراد بیمار این است، که دیگران در صورت اطلاع از نقص موجود فرد را ترک خواهند کرد. این باور به مرور زمان تمامی ابعاد زندگی فرد را تحت الشعاع خود قرار می دهد. به طوری که حضور در یک موقعیت اجتماعی نیز برای فرد سخت و دشوار می شود.

طرحواره نقص و شرم یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه است. در این طرحواره فرد احساس می کند، که مشکلی وجود دارد. این مشکل می تواند هر چیزی باشد و به نوعی بیمار احساس عیب و نقص می کند. در این طرحواره مشکلات پیش فرض از دیدگاه بیمار شامل: تیپ، اخلاق، شخصیت، وضعیت ظاهری و… می باشد. این افراد در اثر تفکر غلط چالش های ذهنی مختلفی برای خود ایجاد می کنند.

از فراگیرترین طرحواره های روانشناسی نقص و شرم می باشد. به طوری که زندگی عادی فرد را در مسیر مشکلات مختلف قرار می دهد. طرحواره نقص و شرم به نوعی مانع برآورده شدن نیازهای عاطفی خواهد شد. فرد در اثر این مشکل احساس استرس و اضطراب را نیز تجربه خواهد کرد. از رفتارهای اصلی چنین افرادی می توان به موارد زیر اشاره داشت:

●حساسیت بیش از حد در مورد انتقاد دیگران
●احساس بی ارزشی
●قبول کردن مشکلاتی که هیچ نقشی بیمار در ایجاد آن ندارد.
●انتخاب شریک زندگی با روحیه انتقادگر
●ماندن در روابط ناسالم

در واقع این افراد درگیر احساس خود کم بینی نیز هستند و به نوعی برقراری ارتباط با دیگران را خوش شانسی می دانند. در همین راستا ماندن در روابط ناسالم را ترجیح می دهند.

علت بروز طرحواره نقص و شرم:

عوامل مختلفی به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث بروز این مشکل می شوند. یکی از دلایل بروز این بیماری در نوجوانان و بزرگسالان احساس طرد شدن توسط والدین در دوران کودکی می باشد. معمولا والدین منتقد باعث ایجاد تغییرات روحی و شخصیتی منفی در روحیه فرزندشان می شوند. به نوعی این احساس نقص و شرم در مقابل آن از کودکی احساس می شود. در واقع کودک از موقعیت ایجاد شده احساس بدی دارد. والدین به کودک القا می کنند، که در اثر نقص موجود باید احساس خجالت زدگی کنند. این حس با گذشت زمان در کودک پررنگ تر خواهد شد. هرگونه رفتار توهین آمیز و سهل انگاری می تواند باعث تشدید این وضعیت در کودک شود. به عنوان مثال کودک فکر می کند، که باید بچه بهتری باشد.

فرزندتان در اثر این رفتار ناشایست احساسات متناقضی را تجربه خواهد کرد. به عنوان مثال احساس می کند، که دوست داشتنی نیست.

برخی از افراد مبتلاء به این بیماری دوران کودکی کاملا خوبی از نظر مادی داشته اند و حتی بهترین تفریحات را انجام داده اند. اما متاسفانه یکی از والدین به دلیل رفتار نادرست باعث ایجاد چنین ترومایی در کودک می شود. والدین در دوران کودکی باید بیشتر به نیازهای عاطفی کودک توجه کنند. در غیر این صورت احتمال درگیری با چنین مشکلاتی افزایش پیدا خواهد کرد.

اثر طرحواره نقص و شرم در روابط:

طرحواره نقص و شرم اثرات منفی در روابط فرد ایجاد خواهد کرد. این طرحواره در بزرگسالان نیز می تواند بروز پیدا کند. اثرات مخرب این مشکل در دوران بزرگسالی پدیدار می شود. به نوعی این عارضه باعث تشدید نگرانی های فرد خواهد شد.

فرد مدام احساس تنش خواهد کرد و حتی درگیر استرس شدیدی می شود. این مشکل به نوعی باعث عدم برقراری درست و صحیح با دیگران خواهد شد. به نوعی فرد جرات همفکری و صحبت کردن با دیگران را ندارد. این طرحواره باعث ایجاد خلاء عاطفی در فرد می شود. برای پر کردن این خلاء بیمار افراد ناسالمی را انتخاب می کنند.

در نهایت درگیر افراد ناسالمی می شوند، که بیشتر باورهای ذهنی و روحیات فرد را تخریب می کند. از اثرات این طرحواره می توان به موارد زیر اشاره نمود: 

●کناره گیری اجتماعی یا خودمختاری بیش از حد:

این افراد روابط صمیمی با دیگران ندارند. در واقع به دلیل احساس معیوب بودن درگیر چنین روابطی نمی شوند. به نوعی مدام احساس شرمندگی می کنند. این احساس منجر به کناره گیری فرد از موقعیت های اجتماعی خواهد شد. در واقع فرد درگیر خودمختاری بیش از حد می شود‌. این افراد احساس می کنند، روابط صمیمی تاثیرات منفی در زندگی خواهد شد. همچنین در صورت حضور در چنین موقعیت هایی به دلیل استرس و روابط ذهنی نادرست رفتار نامناسبی از خود نشان می دهند‌.

این افراد از روابط کوتاه مدت مختلفی را تجربه می کنند. اغلب در روابط عاطفی نیز شکست خواهند خورد. 

●حواس پرتی شدید:

طرحواره نقص و شرم باعث حواس پرتی بیمار خواهد شد. در واقع فرد مدام درگیر استرس و اضطراب می باشد. سرمنشاء این حس تفکرات نادرست بیمار است و همچنین اهل ریسک نیستند. این افراد در مسیر تحصیلی نیز موفق نمی شوند. در واقع اهل انجام دادن کارهایی با ریسک بالا نیستند.

●خود تسکینی با اعتیاد:

متاسفانه این احساسات منفی در طرحواره نقص و شرم فرد را به سمت اعتیاد سوق می دهد. در واقع فرد برای تسکین دادن خود مصرف مواد مخدر را انتخاب می کنند. عدم انگیزه و هیجان در زندگی باعث مصرف مواد مخدر می شود. 

●به دنبال تایید دیگران:

این افراد مدام به نظرات دیگران توجه می کنند و اهمیت می دهند. در واقع نظرات دیگران را ملاک قرار می دهند. 

●پرخاشگری منفعلانه:

بیمار مدام درگیر تجربه حالات مختلفی می باشد. به عنوان مثال حس ناامیدی و عبوس بودن را از طریق پرخاشگری منفعلانه بروز می دهند. تحت چنین شرایطی فرد درگیر مشکلات جدیدی روحی نیز خواهد شد. این رفتارهای نادرست باعث دور شدن از موقعیت های اجتماعی می شود.

اثرات طرحواره نقص و شرم وابسته به سن بیمار می باشد. همچنین اثرات این بیماری باعث ایجاد مشکلات روحی جدیدی در فرد خواهد شد. 

علائم طرحواره نقص و شرم در فرد:

طرحواره نقص و شرم علائم مختلفی دارد. این افراد مدام حس می کنند، که درگیر عیب و نقص های مختلف هستند. به طوری که چاره ای جز پذیرش موقعیت ایجاد شده ندارند. این طرحواره علائم مشهودی دارد، که با بررسی آن ها می توان نسبت به ابتلاء به این بیماری مطمئن شد. فرد بیمار سبک زندگی را دنبال خواهد کرد، که کاملا ناسالم می باشد.

از علائم اصلی این بیماری می توان به کناره گیری روانی اشاره کرد. در واقع فرد به ذهن خود هیچ شخص دیگری را راه ندهد. به نوعی اعتماد به نفس کافی جهت برقراری ارتباط سالم با دیگران را نخواهد داشت. این بیماری روحی باعث می شود، فرد مدام در خیالات خود زندگی کند. همچنین بیمار خود را لایق شکست می داند و حتی تلاشی برای اصلاح وضعیت موجود نمی کند. از دیگر علائم این طرحواره می توان به احساس گناه اشاره کرد.

ریشه این حس برخی از رفتارهای نادرست در دوران کودکی می باشد. اغلب کودکانی با همسالان خود مقایسه می شوند؛ درگیر این احساس خواهند شد. همچنین فرد رفتارهای اضافه ای در موقعیت های گوناگون از خود نشان خواهد داد‌. در واقع برای تخلیه باورهای ذهنی از احساسات مختلف خود کمک می گیرد. علائم شایع طرحواره نقص و شرم شامل موارد زیر هستند: 

●تلاش اضافه:

فرد در روابط عاطفی و اجتماعی مدام تلاش می کند. تلاش اضافه اثرات مخربی در روابط به اشکال مختلف خواهد داشت. در واقع با تلاش اضافه به دنبال جبران کمبودها می باشد. 

●خصومت:

از دیگر علائم طرحواره نقص و شرم می توان به خصومت اشاره کرد. ریشه این تناقض تکرار برخی از رفتارهای ناسالم در زندگی می باشد‌ به نوعی در مقابل سرزنش و انتقاد عنصر حمله را انتخاب می کند. 

●وابستگی:

فرد بیمار احساس وابستگی شدیدی به دیگران دارد. به طوری که در این مسیر برای جبران خلاء روحی افراد نامناسبی را انتخاب می کند. همچنین در روابط عاطفی تیز رفتار مناسبی را از خود نشان نمی دهند‌. وابستگی در این افراد به صورت افراطی بروز پیدا می کند. در واقع رفتار مشخصی با شریک عاطفی خود ندارند. 

●فاصله گرفتن:

این افراد از کسانی که دوستشان دارند؛ فاصله می گیرند. در واقع به دلیل احساس ناکافی بودن فاصله گرفتن را انتخاب می کنند. خصوصا در روابط عاطفی بیشتر این مورد مشاهده می شود. این حس ناکافی بودن ذهن فرد را درگیر کرده و برای جبران مسئله به وجود آمده کناره گیری و فاصله را انتخاب می کنند. همچنین به دلیل حضور کم رنگ شریک عاطفی خود را از دست می دهند.

اغلب بیماران از اعتماد به نفس کافی جهت بیان احساسات خود برخوردار نیستند. بیمار خود را از موهبت عشق و علاقه محروم می کند؛ زیرا احساس شرمندگی و ناکافی بودن را هر لحظه تجربه می کند.

●نشخوار فکری:

ذهن بیمار مدام درگیر مسائل و مشکلات مختلفی می باشد. این افراد به یک موضوع بی اهمیت و انتقاد ساده بیش از حد توجه می کنند. شاید بیش از چندین هفته یک مسئله ساده ذهن بیمار را درگیر کند. به نوعی افکار ناسالمی در ذهن فرد ایجاد می شود. بیمار با کوچک ترین مسائل و مشکلات اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و وارد غار شرم می شود. این حس آزار دهنده باعث عدم حضور پررنگ فرد در موقعیت های اجتماعی خواهد شد.

بیمار به مسائل ساده بسیار توجه می کند و همچنین ذهن درگیری دارد. این درگیری ذهنی باعث عقب ماندن از زندگی عادی می شود. در واقع فرد احساس لذت را در زندگی تجربه نخواهد کرد. 

درمان طرحواره نقص و شرم:

روش های مختلف و متعددی برای درمان طرحواره نقص و شرم وجود دارد. از دیدگاه روانشناسی بر اساس شخصیت و شرایط سنی فرد باید بهترین روش درمان انتخاب شود. تحت چنین شرایطی پروسه درمان کوتاه مدت و همراه با نتایج مثبت خواهد بود.

همچنین این بیماری باید به صورت ریشه ای درمان شود. در غیر این صورت احساس بی ارزشی تمامی زندگی فرد را نابود خواهد کرد. بهترین روش درمان طرحواره نقص و شرم بررسی علل بروز این بیماری می باشد. پس از شناسایی عوامل پدید آورنده باید نسبت به درمان اقدام کرد. روانشناس به کمک تکنیک های مختلف احساس بی ارزشی را در فرد بیمار احساس می کند. همچنین فرد در طول درمان با معنای واقعی نیازهای عاطفی آشنا خواهد شد.

تحت چنین شرایطی بیمار در موقعیت های اجتماعی نیز به بهترین شکل ممکن حاضر خواهد شد. درمان این بیماری به صورت پله ای می باشد. پس از اصلاح باورها روند درمان اصلی آغاز می شود. پس از اتمام دوره درمانی فرد احساس ارزشمندی و کامل بودن را تجربه خواهد کرد. همچنین در پروسه درمان ریشه باورها و احساسات فرد بیمار را روانشناس تغییر می دهد. در نهایت بیمار شرایط موجود را پذیرش می کند و مسیر زندگی سالم آغاز می شود. 

جمع بندی:

در پاسخ به سوال طرحواره نقص و شرم چیست؟ باید اشاره کرد، که این بیماری باعث ایجاد باورهای ذهنی غلط در فرد می شود. بیمار به دلیل ناکافی بودن درگیر استرس و اضطراب شده و اعتماد به نفس کافی جهت حضور در موقعیت های اجتماعی ندارد.

همچنین این مسئله به دلیل رفتار نامناسب والدین در دوران کودکی ایجاد می شود. در واقع کودک از همان سنین کم با مفهوم ناکافی آشنا شده و درگیر مسائل مربوط به آن می شود. این افراد کناره گیری را انتخاب کرده و روابط عاطفی سالمی ندارند. روانشناسان از تکنیک های مختلف برای درمان این مشکل کمک می گیرند، تا بیمار در مسیر یک زندگی سالم قرار بگیرد.